Marknadsåtferd i verdipapirmarknaden

Tilsyn, analyse og overvaking 

Fleirtalet av sakene som vart følgt opp i 2023, blei rapporterte til Finanstilsynet frå verdipapirføretak, utanlandske styresmakter og investorar. Mange saker blei også oversende frå Oslo Børs eller initierte av Finanstilsynet sjølv på bakgrunn av hendingar i marknaden. Finanstilsynets eigne overvakingssystem utløyste mange alarmar som førte til vidare undersøkingar.   

Finanstilsynet fekk 204 rapportar frå verdipapirføretak og marknadsplassar etter føresegna om rapporteringsplikt ved mistanke om innsidehandel eller marknadsmanipulasjon. I tillegg fekk Finanstilsynet 101 rapportar frå utanlandske tilsynsmyndigheiter om innsidehandel eller marknadsmanipulasjon.

Innside- og marknadsmanipulasjonssakene er tidkrevjande. Undersøkingane er ofte komplekse og inneber innhenting av omfattande datamengder, samtidig som det også ofte må innhentast opplysningar frå utanlandske aktørar.

På den bakgrunnen vart det i 2023 utvikla nye overvakingsprosessar for å sikre at reglane om flaggeplikt og meldeplikt for primærinnsidrar blir overhaldne. Transaksjonsrapporteringssystemet (TRS) dekker heile EØS og inneheld rapportar frå verdipapirføretak og handelsplassar om gjennomførte transaksjonar i finansielle instrument. 

TRS er eit viktig grunnlag for tilsynet med verdipapirmarknadene og blir mellom anna nytta til å avdekke marknadsmisbruk.   

Ved bruk av dei nye overvakingssystema og TRS-data vart det i 2023 gitt sju straffegebyr for brot på flaggereglane og seks for brot på reglane om meldeplikt for primærinnsidarar osv.

Shortsal

Regelverket om shortsal krev at investorar som har shortposisjonar i aksjar eller statsgjeld som overskrid fastsette terskelverdiar, rapporterer desse til tilsynsmyndigheita. Innrapportering og publisering av shortposisjonar går føre seg i Finanstilsynets shortsalregister, ssr.finanstilsynet.no. Dette registeret er etablert i tråd med felleseuropeiske reglar om shortsal. Netto shortposisjonar over eller lik 0,5 prosent av aksjekapitalen er offentleg informasjon. Andre rapporterte posisjonar er tilgjengelege berre for Finanstilsynet og Den europeiske verdipapir- og marknadstilsynsmyndigheita (ESMA). I 2023 blei rapporteringsterskelen for shortposisjonar i aksjar endra frå 0,2 prosent til 0,1 prosent. Finanstilsynets nettside om shortsal har relevant informasjon for mange og er hyppig besøkt. 

I 2023 gav Finanstilsynet 11 administrative gebyr for brot på shortsalreglane. Gebyra varierte i storleik frå 50 000 kroner til 5 millionar kroner

Utover dei administrative gebyra fekk fleire føretak åtvaringar for mindre regelbrot. Finanstilsynet sender regelmessig statistikk over shortposisjonar i aksjar og statsgjeld til ESMA.

Innsidehandel og marknadsmanipulasjon

Innsidehandel

I 2023 melde Finanstilsynet fire saker til påtalemakta der det låg føre mistanke om innsidehandel og/eller brot på forbodet mot ulovleg spreiing av innsideinformasjon. 

Det vart avsagt tre tilståingsdommar i Oslo tingrett i tilknyting til innsidehandel i eit børsnotert selskap. To personar blei dømde til fengsel utan vilkår i høvesvis fem månader og 45 dagar for innsidehandel. I tillegg bleimedlemmedlem utbyttet inndrege. Dei to domfelte kjøpte aksjar i selskapet dagen før selskapet offentleggjorde at det hadde inngått ein avtale om langsiktig strategisk partnarskap med eit anna selskap. Aksjane vart selde umiddelbart etter at børsmeldinga frå selskapet vart publisert. Ein tredje person, som var tilsett i selskapet, vart dømd til fengsel utan vilkår i fem månader for tilskunding til innsidehandel og for ulovleg å ha spreidd innsideinformasjon.

I 2023 vedtok ein styremedlem i eit børsnotert utferdarselskap eit førelegg på 60 000 kroner for innsidehandel og inndraging av utbyttet på 2000 kroner. Grunnlaget for førelegget var at styremedlemmen kjøpte aksjar i utferdarselskapet sjølv om vedkommande forut for handelen i eigenskap av styremedlem hadde blitt gjort kjend med forhandlingar mellom utferdarselskapet og andre aktørar om etablering av eit samarbeid. Forhandlingane utgjorde innsideinformasjon, og styremedlemmen blei ført opp på ei innsideliste.

Markedsmanipulasjon

Finanstilsynet gav i 2023 for første gong eit straffegebyr på 5 millionar kroner for brot på forbodet mot marknadsmanipulasjon. Investoren hadde utført eit omfattande antal handlar med sitt eige investeringsselskap (såkalla "wash trades"). Desse handlane var eigna til å gi villeiande signal om tilbodet, etterspurnaden eller kursen i dei aktuelle aksjane. Etter at Finanstilsynet avdekte at den aktuelle investoren heldt fram med same form for handelsaktivitet etter å ha fått straffegebyr, gjorde Finanstilsynet eit nytt vedtak med straffegebyr på 5 millionar kroner. I det siste vedtaket vart det mellom anna lagt vekt på at det dreidde seg om gjentaking. Det siste vedtaket er det klaga på.

Tilsyn med utferdarselskap si handtering av innsideinformasjon i samband med retta emisjonar

I 2023 gjennomførte Finanstilsynet eit tematilsyn om retta emisjonar og likebehandling av aksjonærar. I tillegg til tematilsynet hos Oslo Børs og dei verdipapirføretaka som var involverte i eit utval retta emisjonar i 2022, undersøkte Finanstilsynet åtte utvalde utferdarselskap si handtering av innsideinformasjon. Finanstilsynet vurderte særleg tidfestinga til utferdarselskapa av når i emisjonsprosessen det låg føre innsideinformasjon, og jamførte dette med tidfestinga til verdipapirføretaka som var tilretteleggarar. Finanstilsynet undersøkte også innsidelistene til utferdarselskapa.

Finanstilsynet presiserte i tilsynsrapporten at utferdarselskap må gjennomføre ei grundig vurdering av når ein prosess utgjer innsideinformasjon.

Finanstilsynets undersøkingar avdekte vidare at fleire utferdarselskap hadde ført innsidelister med innhaldsmessige manglar.

Regelverksarbeid

Europaparlament- og rådsforordning (EU) 2019/2115 om vekstmarknader for små og mellomstore bedrifter (SMB-forordninga) tredde i kraft i Noreg 1. juni 2023. Forordninga medførte endringar i marknadsmisbruksforordninga (MAR), mellom anna reglane om offentleggjering av transaksjonar frå primærinnsidarar og nærståande og dessutan reglane om marknadssonderingar. Finanstilsynet informerte marknadsaktørane om regelverksendringane på Finanstilsynets nettstad og i presentasjonar på seminar.  

I samband med iverksettinga av SMB-forordninga fastsette Finanstilsynet utfyllande føresegner til MAR ("nivå 2"-reglar) gjennom endringar i verdipapirforskrifta.